Kişinin öğrendiği şeyin kaynağını unutup onu kendi fikriymiş gibi hatırlamasına
kriptomnezi adı verilir. Kriptomnezi, Yunanca “gizli”, “saklı” anlamlarına
gelen “kruptos” ve “hafıza”, “anı” anlamlarına gelen “mneme” kelimelerinin
birleşmesinden oluşur. Söz konusu psikolojik fenomende kişi, daha önce bir
yerlerde okuyarak, görerek, duyarak ya da dinleyerek öğrendiği bir şeyi unutup
daha sonra hatırladığında bunun kendi fikri olduğunu zanneder. Dolayısıyla kriptomnezi,
bir tür “bilinçsiz intihal” olarak da ifade edilebilir. Yani kişi, kaynağını
unuttuğu fikri farkında olmadan aşırıp kendi fikri zannederek bir anda Arşimet’in “euraka!” moduna geçer. Önünde
sonunda fikrin gerçek kaynağı ortaya çıktığında ise kişi için sıkıntılı bir
süreç başlayabilir. Zira kriptomneziyi bilinçli intihalden ayırmak pek de
mümkün değildir.
Kriptomnezi, kaynağı unutma fenomenini ifade eden bir tür kaynak amnezisi olarak
tanımlansa da tamamıyla kaynak amnezisi olarak bilinmemelidir. Zira kaynak
amnezisinde kişi, fikrin kendisine ait olmadığının bilincindedir; fakat fikrin
kaynağını unutmuştur. Bu nedenle söz konusu fenomende kişi kendisine, “bunu bana kim söylemişti ya?”, “ben bunu
nerede okumuştum acaba?” şeklinde sorular sorup durur. Kaynak amnezisine örnek
olarak psikolojide “uyuyan etkisi” olarak ifade edilen fenomen verilebilir. Uyuyan
etkisinde kişi, güvenilir bulmadığı bir kaynaktan aldığı dedikodu, söylem vb.
herhangi bir bilgiyi zihninin derinliklerine atar. Zihinde kuluçkaya yatan,
yani uyku moduna geçen bilgi bir süre sonra kişinin kaynağı unutmasıyla ve
bilgiyi hatırlamasıyla güvenilir ya da inandığı bir bilgi hâline gelebilir. Dilimizde
“çamur at, izi kalsın” deyişi tam olarak uyuyan etkisini tanımlar niteliktedir.
Zira çamuru atan kaynak unutulsa dahi çamurun izleri kalıcı olabilir.
Kaynak amnezisi kişiler arasında daha sık gözlemlense de kriptomnezi fenomeni de özellikle, işi fikir üretmek olan insanların başına gelebilecek bir fenomen olarak ortaya çıkmaktadır. Peki siz daha önce hiç kriptomnezi fenomeni yaşadınız mı? Yorumlarda belirtebilirsiniz=)