Kısa Kısa~~Bilinçsiz İntihal Kriptomnezi Üzerine

 

Kişinin öğrendiği şeyin kaynağını unutup onu kendi fikriymiş gibi hatırlamasına kriptomnezi adı verilir. Kriptomnezi, Yunanca “gizli”, “saklı” anlamlarına gelen “kruptos” ve “hafıza”, “anı” anlamlarına gelen “mneme” kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Söz konusu psikolojik fenomende kişi, daha önce bir yerlerde okuyarak, görerek, duyarak ya da dinleyerek öğrendiği bir şeyi unutup daha sonra hatırladığında bunun kendi fikri olduğunu zanneder. Dolayısıyla kriptomnezi, bir tür “bilinçsiz intihal” olarak da ifade edilebilir. Yani kişi, kaynağını unuttuğu fikri farkında olmadan aşırıp kendi fikri zannederek  bir anda Arşimet’in “euraka!” moduna geçer. Önünde sonunda fikrin gerçek kaynağı ortaya çıktığında ise kişi için sıkıntılı bir süreç başlayabilir. Zira kriptomneziyi bilinçli intihalden ayırmak pek de mümkün değildir.

Kriptomnezi, kaynağı unutma fenomenini ifade eden bir tür kaynak amnezisi olarak tanımlansa da tamamıyla kaynak amnezisi olarak bilinmemelidir. Zira kaynak amnezisinde kişi, fikrin kendisine ait olmadığının bilincindedir; fakat fikrin kaynağını unutmuştur. Bu nedenle söz konusu fenomende kişi kendisine,  “bunu bana kim söylemişti ya?”, “ben bunu nerede okumuştum acaba?” şeklinde sorular sorup durur. Kaynak amnezisine örnek olarak psikolojide “uyuyan etkisi” olarak ifade edilen fenomen verilebilir. Uyuyan etkisinde kişi, güvenilir bulmadığı bir kaynaktan aldığı dedikodu, söylem vb. herhangi bir bilgiyi zihninin derinliklerine atar. Zihinde kuluçkaya yatan, yani uyku moduna geçen bilgi bir süre sonra kişinin kaynağı unutmasıyla ve bilgiyi hatırlamasıyla güvenilir ya da inandığı bir bilgi hâline gelebilir. Dilimizde “çamur at, izi kalsın” deyişi tam olarak uyuyan etkisini tanımlar niteliktedir. Zira çamuru atan kaynak unutulsa dahi çamurun izleri kalıcı olabilir.

Kaynak amnezisi kişiler arasında daha sık gözlemlense de kriptomnezi fenomeni de özellikle, işi fikir üretmek olan insanların başına gelebilecek bir fenomen olarak ortaya çıkmaktadır. Peki siz daha önce hiç kriptomnezi fenomeni yaşadınız mı? Yorumlarda belirtebilirsiniz=)