İki Yüzlü Kelimeler ve Bana Çağrıştırdıkları Üzerine

İngilizce zaten yeterince mantık dışı bir dil değilmiş gibi bir de “Janus words” denilen kelimelere sahiptir. Janus words, zaman içinde anlam genişlemesine uğrayıp kendi içinde zıt anlamları barındıran kelimelere denir. Örneğin İngilizcedeki “fast” kelimesi hem “hızlıca hareket etmek” hem de “(hareketsiz) kalmak, durmak” anlamlarındadır. Benzer şekilde İngilizcedeki “dust” kelimesi de hem “toz yaymak” hem de “toz almak, tozu temizlemek” anlamlarında kullanılır. Bu ve buna benzer kelimeleri ifade etmek için kullanılan Janus words teriminde geçen janus kelimesi ise bir yüzü sağa, bir yüzü sola bakan iki yüzlü Roma tanrısı Janus’tan gelir.

Tanrı Janus görseli

Tanrı Janus’a ait olan yüzlerden biri kentten içeri girenlere bakarken diğeri kentten dışarı çıkanlara bakar. Böylece kent güvenlik içinde yaşamını sürdürebilir. Tanrı Janus’un bu durumu, İngilizcede Ocak ayının January olarak isimlendirilmesini sağlamıştır. Zira Ocak (January) ayı da bir yönüyle geçen yıla bakarken diğer yönüyle gelecek yıla bakar.  

Tanrı Janus görseli, bana gerçekten yaşayıp yaşamadığı bilinmeyen; fakat hikâyesinin korkunçluğu sebebiyle popüler kültürde kendisine bolca yer edinen Edward Mordrake’i hatırlattı. Mordrake de tıpkı tanrı Janus gibi başının arkasında, kendisinin “demon face (şeytani yüz)” dediğini ikinci bir yüze sahiptir. Mordrake, bu yüzün geceleri kulağına korkunç şeyler fısıldadığını iddia eder. Şeytani yüze ve fısıldadıklarına daha fazla dayanamayıp 23 yaşında intihar eder (Yine de Mordrake’in yaşadığına dair tıbbi bir kayıt olmadığının bilinmesi gerekir).

Edward Mordrake görseli

Janus words’e dönecek olursak Türkçede bu terimin “kontranim” ya da “antagonim” gibi terimlerle ifade edildiğini söyleyebiliriz. Dilbilimde kullanılan antagonim ise felsefede antagonizm, kurguda ise antagonist olarak karşılık bulur. Felsefede antagonizm, kişiler, kurumlar ya da ideolojiler arasında uzlaşılamaz çelişki ya da karşıtlık durumunu ifade etmek için kullanılır. Kurguda ise antagonist, asıl kahramanı, yani protagonisti engellemekle yükümlü, ona sürekli pürüz çıkaran kişi ya da muhalif düşmandır. Yani asıl kahramanın zıddıdır. Örneğin Harry Potter bir protagonist iken Voldemort bir antagonisttir. Hatta Voldemort’un Harry Potter serilerinden birinde Profesör Quirrell’in kafasına kendisini nakletmesiyle Tanrı Janus’a ve Edward Mordrake’e göz kırptığını da söyleyebiliriz. Zaten hikâyenin yaratıcısı Rowling de Voldemort’un söz konusu serideki gösterim biçimini kurgularken Edward Mordrake’in hikâyesinden esinlenmiştir.

solda Profesör Quirrell, sağda Voldemort (aynadaki yansıma)

Bugünün tarihine bakıp (Ocak ayı/January) aklıma Janus words’ün gelmesiyle yazdığım bu yazıda Tanrı Janus’tan giriş yapıp Edward Mordrake molası verdikten sonra Voldemort’a konuyu bağladığıma göre yazımı sonlandırabilirim. Bir sonraki kelime madenciliğinde görüşmek üzere!