NİMLİ KELİMELER SERİSİ-BÖLÜM I

Nimli kelimeler serisine hoş geldiniz. Nedir bu “nimli kelimeler” dediğinizi duyar gibiyim. Sonu “-nim” ile biten kelimelere nimli kelimeler diyoruz. Yani aslında ben öyle demeyi tercih ettim. Zira bu seride sonu “-nim” ile biten ve belki de daha önce karşılaşmadığınız kelimeleri ele almaya çalıştım.

Seriye başlamadan önce bir cümlelik etimolojik açıklama yapıp seride her kelimenin sonunda göreceğiniz “-nim”’in kökenine değinmek isterim. Nim (-onym), Latince kökenli bir kelime olup “isim” anlamına geliyor. Bu kısa açıklamadan sonra serinin ilk kelimesi olan akronimle seriye başlayabiliriz.

Akronim:

Akronim, bir kelime serisini oluşturan sözcüklerin ilk harflerinin birleşmesinden oluşan bir kısaltma. Türkçede “kısma ad” olarak da isimlendiriliyor. Örneğin İşletme derslerinde sıklıkla karşılaşabileceğiniz SWOT (Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats), pazarlama derslerinde karşılaşmanız muhtemel AIDA (Attention, Interest, Desire, Action), birer akronim oluyor.

Akronim, fonetik açıdan benzerlik gösterdiği akrostiş ile karıştırılabilse de aralarında ince bir fark var. Akronim, hatırlanacak kelime serisini oluşturan sözcüklerin ilk harflerinden oluşan kısaltma iken akrostiş, söz konusu kelimelerin ilk harfleriyle başlayan sözcüklerden oluşan bir cümle. Akrostiş, genellikle İngilizce kelimeleri hatırlama yöntemi olarak öğrenciler tarafından tercih edilebiliyor. Örneğin “Lee Bertham Hunt Aaker Kapferer Solomon” gibi teorisyenlerin isimlerini ezberlemek ya da aklında tutmak isteyen bir öğrencinin, söz konusu isimlerin ilk harfleriyle başlayan, kendine göre anlamlı bir şekilde kurduğu “Leyla beyti Hande Adana kebap sever” cümlesi, bir akrostiş örneği olabilir.

Kelime serisindeki sözcüklerin ilk harfleri, kısaltma için birbirleriyle ahenkli ise (tıpkı SWOT’ta olduğu gibi) akronim, ahenkli değil ise yukarıdaki paragrafta olduğu gibi akrostiş tercih edilebilir.

Alonim:

Türkçede “mahlas”, “tapşırma” veya “kalem adı” gibi ifadelerle anılan bu terim, yazarların eserlerinde gerçek isimleri yerine kullandıkları takma isimlerdir. Örneğin Şemsi gibi. Popüler kültürden ise Robert Galbraith, alonime örnek olarak gösterilebilir. Zira söz konusu isim, Harry Potter serisinin dünyaca ünlü yazarı J.K. Rowling’in kullandığı bir alonim. Rowling, Guguk Kuşu (The Cuckoo’s Calling) romanını, Robert Galbraith alonimi ile kaleme alıp yayınladı. Rowling’in neden bir alonim ile roman yayınladığının pek çok nedeni olabilir. Belki de isminin büyüklüğü sebebiyle okuyucunun beklentiye girmesini istemiyordu. Ya da “tanınmamış bir yazar” olarak romana gelecek tepkilerin daha gerçekçi olacağını düşünüyordu. Rowling’in alonimi ile amacına ulaşıp ulaşmadığı bilinmez ama aloniminin ifşa olması sebebiyle Robert Galbraith’in J.K. Rowling’in ta kendisi olduğu artık biliniyor.

Öte yandan tıpkı bazı yazarların tercih ettikleri gibi rapçiler de alonim kullanıyor. Örneğin gerçek adı Bilgin Özçalkan olan Türk rap müzisyeni ve söz yazarımızın Ceza mahlası, bir alonim örneğidir.

Ananim:

Çoğunluk tarafından bilindiğini söyleyebileceğimiz anonim ile karıştırılmaması gerekir. Zira ananim, bir ismin tersten okunuşuyla ya da harflerinin veya hecelerinin yer değiştirilmesiyle oluşan bir isimdir. Genellikle takma isim türetmek için kullanılıyor. Dolayısıyla ananimi, bir alonim yöntemi olarak değerlendirebiliriz. Örneğin Türk şair ve yazar İsmet Özel’in kullandığı Metis Elöz, bir ananimdir.

Ananim demişken anagrama da kısaca değinmek isterim; çünkü anagramın ortaya çıkış yöntemi ananimle aynıdır. Farkları ise ananimin takma isim olarak kullanılırken anagramın daha çok bir ifadeyi gizlemek için kullanılmasıdır. Örneğin -yine Harry Potter’dan devam edeceğim, zira  nimli kelimeler serisine oldukça malzeme sağlıyor-Harry Potter’daki Tom Marvolo Riddle isminden türetilen “I am lord Voldemort” cümlesi, bir anagramdır. 

Aptonim:

Bir şeye çok yakışan, ona çok uygun olan bir isimdir. Örneğin telefonun icadı ile tanınan bilim insanı Alexander Graham Bell’in ismi, kendisine amiyane tabirle “cuk diye oturarak”, Bell ismini (İngilizcede zil, çalmak gibi anlamlara gelir) onun aptonimi yapar. Yani “ismiyle müsemma” dediğimiz şey, tam olarak aptonimi açıklıyor (bu durumda gizemli şeylere olan merakım, adım Gizem olduğu için ismimi benim aptonimim yapar=)).

İnaptonim ise aptonimin tam tersidir. Yani kişiye uymayan, ona yakışmayan isim. Mesela çok tembel olan bir öğrencinin soyadının Çalışkan olması (örn. Ahmet Çalışkan), Çalışkan ismini Ahmet’in inaptonimi yapar. Ya da çok hızlı olan bir olimpiyat koşucusunun soyadının Yavaş olması (örn. Zehra Yavaş), Yavaş ismini Zehra için inaptonim hâline getirir.

Kapitonim:

Telaffuzu ve anlamı, başındaki harfin büyük veya küçük yazılmasına göre değişen isimleri ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Türkçede kapitonim örneklerini ay isimlerinde görmek mümkün. Örneğin aralık, ekim, ocak gibi kelimeler büyük harfle yazıldıklarında ay isimlerini, küçük harfle yazıldığında ise sırasıyla “ara”, “ekmek” ve “yemeğin pişirildiği yer” gibi anlamlara gelerek kapitonime örnek oluşturuyor. İngilizcede ise august kelimesi büyük harfle başlayarak yazıldığında Ağustos, küçük harfle başlayarak yazıldığında ise seçkin, güzide gibi sıfatlar anlamına geliyor. İngilizcede bazı ülke isimleri de kapitonime örnek oluşturabiliyor. Örneğin Turkey (Türkiye) ve turkey (hindi), Polish (Polonyalı) ve polish (cila) ve China (Çin) ve China (porselen, seramik) gibi. 

Böylece serinin birinci bölümünün sonuna gelmiş olduk. Umarım değişik kelimeler öğrenmeyi sevenler için bilgilendirici bir içerik olmuştur. İkinci bölüme kadar sizi aşağıdaki alıştırma sorusuyla baş başa bırakıyorum=)

Alıştırma sorusu:

İsmiyle müsemma Mehmet Soran, İngiliz iş arkadaşı Kevin’a yazdığı mesajda Çin’deki şubeye ilişkin satış raporlarını sormak için China yerine china yazmış, iş arkadaşı ise bu yazım hatasını düzelttikten sonra raporları en kısa sürede göndereceğini ifade etmek için ASAP kısaltmasını kullanmıştır. Daha sonra Soran, ASAP ifadesinin ne anlama geldiğini bilmediği için Kevin’a bu kısaltmanın ne anlama geldiğini sormuştur.

Yukarıdaki kısa (ve belki de saçma=D) hikâyede hangi nimli kelimeler kullanılmıştır?

a. Alonim, ananim, akronim

b. Kapitonim, alonim, inaptonim

c. Ananim, aptonim, kapitonim

d. İnaptonim, alonim, ananim

e. Aptonim, kapitonim, akronim