NİMLİ KELİMELER SERİSİ-BÖLÜM II

Nimli kelimeler serimizin ikinci bölümüne hoş geldiniz. İkinci bölüme kadar geldiyseniz kelimekolik (logophile) olma potansiyeliniz oldukça yüksek demektir. Zira serideki kelimeler, herkesin ilgisini çekebilecek türden olmadığı için sadece ilginç kelimelere ilgisi olan niş bir kesime hitap ediyor olabilir. İkinci bölüme başlamadan önce birinci bölümün sonundaki alıştırma sorusunun cevabını merak edenler için cevabın e seçeneği olduğunu söyleyebilirim. İsmiyle müsemma Mehmet Soran, sürekli soru sorduğu için Soran soyadı kendisine oldukça uygun, yani onun aptonimidir. China ve china yazımına olan vurguda kapitonim söz konusu iken ASAP (As Soon As Possible) kısaltması ise bir akronim örneğidir.  Bu açıklamadan sonra ikinci bölümün ilk nimli kelimesi olan karaktonimle seriye devam edebiliriz.

Karaktonim:

Bir hayali karakterin önemli ve öne çıkan bir özelliğinin nitelendiği ismidir. Yine akışı bozmayıp Harry Potter’dan örnek vermeye devam edersek-birinci bölümde de belirtmiş olduğum üzere Harry Potter nimli kelimeler serisine bir hâyli örnek sağladı-Draco Malfoy karakterinin Malfoy soyadının bir karaktonim olduğunu söyleyebiliriz. Zira Malfoy ismindeki “-mal” öneki İngilizcede (ve Latin kökenli dillerde) kötü, kötücül, yanlış gibi olumsuz anlamlara gelir. Malfoy’un da Harry Potter’a aşina olanlar bilirler, yaptığı işlere “-mal” öneki, dolayısıyla Malfoy soyadı oldukça uygundur. Burada akıllara birinci bölümdeki “inaptonim” kelimesi gelebilir ve Malfoy’a neden inaptonim değil de karaktonim dediğimiz sorgulanabilir. Bu haklı ve yerinde bir sorgulamadır; fakat karaktonim, isminden de anlaşılacağı üzere “hayali bir karakterin” ismiyle müsemma olması durumudur. Draco Malfoy da hayali bir karakter olduğu için Malfoy ismi onun inaptonimi değil, karaktonimidir.

Draco Malfoy

Kontranim:

Kendi içinde zıt anlamlar barındıran kelimedir. Başka bir deyişle aynı kelimenin, birbirinin zıddı iki anlama da sahip olmasıdır. İngilizcede bu tür kelimelere iki yüzlü kelimeler (janus words) de denir. Janus words ismi ise bir yüzü sağa bir yüzü sola, yüzlerinden biri kentten içeri girenlere, biri ise kentten çıkanlara bakan, böylece kentin güvenlik içinde yaşamını sürmesini sağlayan iki yüzlü Roma tanrısı Janus’tan gelir. Hatta batı dillerinde Ocak ayı anlamına gelen January ismi de tanrı Janus’tan türemiştir. Zira January (Ocak ayı), bir yönüyle geçmiş yıla, bir yönüyle de gelecek yıla bakan bir köprü görevindedir. Kontranime dönecek olursak, örneğin İngilizcedeki consult kelimesi (fiil) bir kontranimdir. Zira consult fiili, hem danışmanlık almak, hem de danışmanlık vermek anlamlarında kullanılabilir. Ya da İngilizcedeki fast kelimesi de hem hızlı hareket etmeyi hem de yerinde durmayı ifade ederek kontranime örnek oluşturur. Türkçede aklınıza gelen kontranim örnekleri varsa yorumlarda bildirirseniz çok memnun olurum=)

Roma'nın iki yüzlü tanrısı Janus

Demonim:

İçinde geçen “demon” kelimesinden dolayı demonimi şeytani bir şeyle çağrıştırabilirsiniz; fakat demonimin etimolojisine bakıldığında kelimenin yöresel, yöreye özgü anlamlarına gelen “endemic” kelimesinden türediği, dolayısıyla şeytanla pek bir ilgisi olmadığı söylenebilir. Demonim, belli bir yerde veya bölgede yaşayan insanları ifade etmek için kullanılan bir kelimedir. Örneğin Zonguldak’ta yaşayan insanları ifade etmek için kullanılan “Zonguldaklı” kelimesi bir demonimdir.

Zonguldak<3

Eponim:

Bir şeyin adının, gerçek veya hayali bir kişinin adından türetilmesidir. Örneğin ABD’nin eyaletlerinden biri olan Lousiana, ismini Fransa kralı 14. Louis’ten almış olduğu için Lousiana bir eponimdir. Tıpkı Lousiana eyaleti gibi Amerika da bir eponimdir. Zira ismini, İtalyan kaşif ve kartograf Amerigo Vespucci’den almıştır. Öte yandan aşil tendonu, ismini Yunan mitolojisindeki Akhilleus’un öyküsünden almıştır. Öyküye aşina olanlar, Akhilleus’un sadece topuğundan alacağı bir darbeyle öldürülebileceğini bilirler; çünkü annesi Thetis, oğlunu ölümsüzlük nehri Styx’te yıkarken elini suya değdirmemesi gerektiği için Akhilleus’u topuğundan tutarak suda yıkamıştır. Bu nedenle Akhilleus’un topuğu Styx’e temas etmediği için en savunmasız kısmı olmuş ve zaten Truvalı prens Paris tarafından topuğundan vurularak öldürülmüştür. Bu nedenle ayak topuğunda yer alan tendona Akhilleus’un hikâyesinden çağrışım yapılarak aşil tendonu adı verilmiş ve bu çağrışım aşil tendonundaki aşil ismini bir eponim yaparak nimli kelimeler serimize kazandırmıştır.

Thetis, oğlu Akhilleus'u topuğundan tutarak ölümsüzlük nehri Styx'te yıkarken

Eksonim:

Bir yere, o yerin yerlisi olmayanlar, yani dışarıdakiler (eksonim kelimesinin kökündeki “extra” öneki Latincede dışarıda, ötede gibi anlamlara gelir) tarafından verilen isimdir. Örneğin Japonya’ya Japonlar Nippon (ya da Nihon) derlerken biz Japonya diyoruz. Bu durumda Japonya ya da Japan (Batı dillerindeki karşılığı) bir eksonim oluyor. Ya da Hollanda’ya yerliler Netherlands derlerken yerlisi olmayanların Holland demesi, Holland kelimesini de eksonim örneği yapıyor.

solda Japon alfabesi Hiragana ile Nihon, sağda ise Nippon yazılıdır. Ortada ise Kanji Nihon yazılıdır. 

Böylece serinin ikinci bölümünün sonuna gelmiş olduk. Üçüncü bölüme kadar sizi aşağıdaki alıştırma sorusuyla baş başa bırakıyorum=)

Alıştırma Sorusu:

Harry Potter isminin bir karaktonim olabilmesi için Harry Potter’in ne işle meşgul olması gerekirdi?

a.  Hogwarts müdürü olmalıydı

b.  Sihir bakanlığında memur olmalıydı

c.  Hogwarts yurdunda temizlikçi olmalıydı

d.  Hogwarts’ta bitkibilim derslerinde kullanılacak çömlekleri yapan çömlekçi olmalıydı

e.  Bir büyücü olarak kalmalıydı